Stara Wiśniewka

WIŚNIEWKA Stara wieś szlachecka, która istniała już w r. 1491, położona w byłym powiecie złotowskim na terenie województwa pilskiego, posiada stary drewniany kościółek, pochodzący z 1647. r. , jak głosi na suficie wewnątrz kościoła. Zbudowany jest z dębowych belek, dach i wieża pokryte są słupkiem. Przez długie lata kościółek stanowił filię kościoła zakrzewskiego. Dopiero w 1909 r za przyczyną ks. dra Bolesława Domańskiego, proboszcza w Zakrzewie, stworzono w Starej Wiśniewce lokalny wikariat, podległy proboszczowi zakrzewskiemu.
Pierwszym wikariuszem był ks. Jan Doering. Cała wieś wyjechała powózkami na powitanie swego duszpasterza na odległy o 8 km dworzec w Zakrzewie i triumfalnie wjechali z nim do Wiśniewki. Dobroduszny i gorliwy kapłan w niedługim czasie zdobył zaufanie wdzięcznych parafian i był przez nich bardzo lubiany. Po tragicznym wyłączeniu Ziemi Złotowskiej od Macierzy po I wojnie światowej ks. Doering musiał opuścić swą polską placówkę kościelną po niemieckiej stronie nowej granicy państwowej i przenieść się do Polski. Jego następcą został ks. Bruno Kliche, b. prefekt Państwowego Gimnazjum Męskiego im. Wilhelma w Poznaniu przy ul. Strzeleckiej. Z dniem 25 I 1968. r. stworzono w Wiśniewce samodzielną parafię. Aktu erekcyjnego dokonał ordynariusz diecezji gorzowskiej bp Wilhelm Piuta. Pierwszym proboszczem został ks. Jan Wójcik ze Zgromadzenia Św. Rodziny w pobliskiej Górce Klasztornej k. Łobżenicy, a po przejściu jego w 1973. r. w stan spoczynku jego miejsce zajął ks. Eugeniusz Trybyszewski z tego samego Zgromadzenia Zakonnego, który upamiętnił się wystrojem wewnętrznym kościoła i zabezpieczeniem go na zewnątrz betonowym pasem (1 m wys.) przed niszczycielskim działaniem wody. Na placu kościelnym stoi drewniana dzwonnica, dźwigająca 3 dzwony, które podczas I wojny światowej miały być zniszczone i zużyte na cele wojenne. Mimo nakazu landrata (starosty) mieszkańcy odmówili zdjęcia dzwonów. Zmuszono do tego zatrudnionych w pobliskim majątku rolnym Prochy rosyjskich jeńców, którzy dzwony ostrożnie zdjęli i ustawili na ziemie. Ponieważ zbliżał się wieczór, dzwonów nie odtransportowano na dworzec w Zakrzewie, bowiem żadne z gospodarzy nie dał koni na wywiezienie dzwonów ze wsi. Policja musiała zaangażować do tego urzędowego spedytora kolejowego, który miał na dzień dzwony odwieść do Złotowa. Zanim jednak dzień nastał, dzwony zginęły z cmentarza. Niemcy zmobilizowali cały sztab agentów policyjnych z psami w celu odszukania dzwonów. Bezskuteczne okazały się poszukiwania i rewizje u podejrzanych mieszkańców wsi, a nawet w świeżo usypanych mogiłach na cmentarzu. Nie pomogły grzywny nakładane na oporną gminę ani wstrzymanie kart żywnościowych dla ludności. Dzwony na cmentarz nie wróciły. Odważni i zachęceni niedołęstwem policji wiśniewianie pokpiwali, że słyszeli bicie dzwonów w nocy w pobliskim jeziorze, ale i tu agenci policyjni ich nie znaleźli. Dopiero po skończonej wojnie, po której Ziemia Złotowska i m. Piła zgodnie z pierwszą redakcją traktatu wersalskiego z 7. 5. 1919. r . miały się mieścić w granicach Polski, dzwony wróciły do dzwonnicy i do dziś nawołują wiernych do kościoła na nabożeństwo. W pobliżu Wiśniewki w stronę Kiełpina istnieć miała przed 1411 r. wieś Gogolin, która zginęła z powierzchni ziemi. Na jej miejscu powstało najgłębsze na całej Krajnie jezioro ( 25 m ) tej samej nazwy. Kościół Wiśniewce pierwotnie był pod wezwaniem św. Anny, obecnie św. Marcina Biskupa. ANTONI JASIEK


Kościół w Starej Wiśniewce mimo niezaprzeczalnych walorów architektonicznych, nie został dotąd zauważony w literaturze przedmiotu. Lakonicznie wzmiankowany jest tylko w ogólnikowych opracowaniach historii Ziemi Złotowskiej, np: Ziemia Złotowska, pod red. W. Wrzesińskiego, Gdańsk 1969 czy Złotowianie, M Zientary - Malewskiej, Łódź 1971. Publikowane informacje o nim nie wykraczają poza ustalenia XIX - wiecznego Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Jedynie w wydanej ostatnio książce wybitnego znawcy budownictwa drewnianego, prof. Ryszarda Brykowskiego, Wielkopolskie kościoły drewniane, Poznań 2001, znalazła się sugestia, że jest to najstarszy w Wielkopolsce kościół konstrukcji sumikowo - łątkowej. Niestety i ta informacja jest bardzo lakoniczna i nie odpowiada w pełni stanowi faktycznemu, bowiem drewniana świątynia w Starej Wiśniewce konstrukcję sumikowo - łątkową ma tylko w prezbiterium. Nieobecność kościoła w Starej Wiśniewce w literaturze naukowej i popularnonaukowej tłumaczyć należy brakiem wiedzy na jego temat. Stan badań rozpoznał dr A. Jankowski w związku z opracowaniem dokumentacji architektoniczno -konserwatorskiej dla Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Opracowanie to
jednoznacznie stwierdza, że architektura kościoła jest kompilacją różnych konstrukcji budowlanych, tzn. każdy z podstawowych członów ustroju architektoniczno - prezbiterium, korpus nawy i wieża - wzniesiony został w innym systemie konstrukcyjnym, co świadczy o różnym czasie powstania tych partii. Oznacza to, że znana na, dziś architektura kościoła jest wynikiem kilkukrotnych, gruntownych przeobrażeń. Powstaje zatem pytanie, który część kościoła jest najstarsza? Jaka konstrukcja jest pierwotna i czy można ją łączyć z architekturą kościoła dotowanego dotychczas na 1647 r.? Dylematy te można będzie rozstrzygnąć po pogłębionych badaniach architektonicznych, sprzężonych z kwerendami archiwalnymi i analizami
dendrochronologicznymi. Te ostatnie pozwolą precyzyjnie za adoptować drewno konstrukcyjne użyte w poszczególnych - powstałych w różnym czasie - członach architektonicznych świątyni. Badania dendrochronologiczne pozwalają z dokładnością do jednego roku określić czas ścięcia drzewa wykorzystanego do budowy. Wiadomo bowiem, że drewno takie nie było sezonowane, zatem rok ścięcia wskazuje na czas budowy. Szczegółowe rozpoznanie historii architektury kościoła pozwoli powiązać ją z dziejami wsi i określonymi benefaktorami. Można mieć nadzieję, że informacje o fundatorach ujawnią badania archiwalne, przede wszystkim w archiwum diecezjalnym. Tym samym kościół - serce Starej Wiśniewki - stałby się świadectwem i zapisem historii wsi. Zatem opracowanie historii kościoła byłoby podstawą promocji tego wspaniałego zabytku drewnianej architektury sakralnej, wpisałoby go na trwałe do literatury przedmiotu a wreszcie zapewniłoby świątyni odpowiednie miejsce na szlakach turystycznych, otwierając Starej Wiśniewce dodatkowe perspektywy rozwoju. Materialny, spektakularny wymiar całego przedsięwzięcia stanowiłby profesjonalnie przygotowany materiał, opublikowany w formie książkowej lub folderowej. dr Aleksander Jankowski


Najstarsze wiadomości o naszym kościele ( zebrane z różnych przekazów )
1) Niektóre przekazy podają że w Wiśniewce pierwotnie istniała kaplica pod wezwaniem świętej Anny, natomiast zapis z wizytacji Jezierskiego w 1695 roku mówi że kościół w Wiśniówce niedawno się spalił, lecz na jego miejscu stał już nowy.
2) Wszystkie znane źródła wymieniają rok 1647 jako datę budowy kościoła. Ma o tym świadczyć napis umieszczony na środku sufitu.
3) w 1653 roku według zapisu bliżej nie określonej w naszym kościele był jeden ołtarz a w nowej wybudowanej dzwonnicy dwa dzwony. Ponadto na wyposażeniu kościoła znajdowały się dwie rzeźby: Chrystusa Ukoronowanego i Matki Boskiej.
Nieco później ufundowano rzeźbę Michała Archanioła walczącego z Lucyferem oraz po pierwsze Mitki Boskiej i Madonny z Dzieciątkiem. Nad wieżyczką znajdowała się latarnia w stylu epoki.. Fundatorami naszego kościoła byli kolejni właściciele wioski najpierw Karol Andrzej Grudziński - wojewoda poznański a następnie familia magnacka Działyńskich. Swoją cząstkę tak w budowie jak i w utrzymaniu kościoła mieli również mieszkańcy wioski i okolicy.
4) Najstarszym zabytkiem w naszym kościele jest z 1720 roku ołtarz boczny z prawej strony z obrazem ,, Opłakiwanie Jezusa pod krzyżem ''w stylu ludowym kaszubskim.
Większość wyposażenia naszego kościoła pochodzi z XVIII wieku. Ożywione w tym czasie kontakty handlowe z Gdańskiem gdzie kwitło rzemiosło artystyczne nasuwają przeświadczenie że większość dzieł o charakterze artystycznym zostało wykonane w tym mieście.

Wiadomymi sołtysami Wiśniewki w dawniejszych czasach byli:
od 1578 do 1581 dzierżawca folwarku sołeckiego Cywiński
od 1674 do 1724 właściciel folwarku sołeckiego ( własność uwarunkowana ) Andrzej Stoferczyk.
od 1724 do 1760 Mateusz i Jadwiga Stofrowscy ( krewni poprzedniego sołtysa )
od 1760 Jerzy i Rozalia Wiśniewscy
Po 1722 roku w zaborze pruskim majątki i urzędy przechodziły w ręce niemieckie.
W latach 1823 - 1825 w czasie uwłaszczania chłopów i regulacji gruntów folwark sołecki w Wiśniewce przeszedł w ręce rodziny Dobberstein, której kolejni przedstawiciele awansowali do rangi wójta nad Wiśniewką i nowo powstałymi wioskami. ( Nowa Wiśniewka, Ługi, Czernice)

Według przywileju wydanego w 1724 roku przez Aleksandra Działńskiego, kanonika gnieźnieńskiego proboszcza złotowskiego i łowickiego , dziedzica Prochów, Potulic itd.:
Sołtys Mateusz Stofrowski w ramach świadczeń i obowiązków ma płacić na świętego Marcina czynszu 40 zł pruskiej monety , dać podwodę do Gdańska, albo zapłacić za to12 zł pruskich, przestrzegać porządku we wiosce by chłopi domów nie rujnowali i lasów i krzewów nie pustoszyli. Dla szybkiego gaszenia pożaru i rozrywania palących się domów ma mieć bosaki. Jeśli z jego niedbalstwa miałaby powstać większa pożoga to winien on zapłacić 10 talarów kary. W razie nie bezpieczeństwa powinien na żądanie stawić się ze strzelbą na dworze.

W kościele w Starej Wiśniewce został wybudowany 1647 r z materiałów: drewniane wiązane kłady, które dawniej były widoczne od środka i na zewnątrz. Dach okryty kątem od środka prawdopodobnie na drewnianych ścianach były jakieś malowidła. Nie wiadomo kiedy został od zewnątrz odeskowany, tynki od środka roztwory nałożone w okresie między wojennym. Podniesiono dach nad prezbiterium i dobudowano zakrystie.
Dawniej kościół posiadał dwa dzwony, które władze pruskie zarekwirowały w czasie wojny prusko-francuskiej w XIX wieku. Nowe dzwony odlane w Gdańsku otrzymał kościół w 1880 r.
Dwa z nich znajdują się w dzwonnicy, a jeden jeszcze nie wrócił z wojennej tułaczki (II wojny światowej).
Wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII wieku. Najstarszy autor z prawej strony w stylu ludowym
kaszubskim. Autor główny chrzcielnica koralnica i lewy autor boczny mogły być wykonane w
warsztatach gdańskich. Lub pod wpływem tamtych warunków.
Obecnie kościół wymaga kapitalnego remontu i renowacji. Staranie w tym kierunku są
mocno zaawansowane.

Parafia św. Marcina BM
W.,77-411 Stara Wiśniewka, woj. pilskie, tel. 22st. kol. Złotów (11 km),
st. aut. loco.
Erygowanie parafii: 28.IV.1909r. wikaria lokalna
25.I.1968r. parafia
Proboszcz: Ks. Gracjan Pikulik mgr teol.,ur. 18xii.1938r. Łęgowo,
wysw.16.VI.1963r. Stargard Szczeciński, Bp Wilhelm Pluta, ust.
11.VIII

MIEJSCOWOŚCI NALEŻĄCE DO PARAFII;

Stara Wiśniewka-466osób,Czernice(1,5km)-128os.Huta(9km.)-58os.,
Łąkie(7km)-399os.,ŁąkieSHR(10km)-101os.,Nowa Wiśniewka(2km)-135os.,
Potulice Nowe(13km)-147os.,Potulice Stare(7km)-102os.,Prochy(3km)-97os.,
Łącznie liczba parafian;1 743.

Kościół parafialny;
p.w.św.Marcina B i M.,drewniany,bud.
1647,pośw.1647,odpust;niedziela po 11
XI,40-godz.nab.;trzy dni przed Popielcem;
ogrzewany izradiofonizowany.
Prace po 1982r.;wymalowanie prezbiterium;
brama żelazna w wejściu na plac kościelny.

Plebania;
Wybudowana w XIX w.,stanowiła dom mieszkalny gospodarstwa,murowana,
kryta dachówką,jest skanalizowana i posiada centralne ogrzewanie.

Punkty katechetyczne;
Stara Wiśniewka-punkt stały w kaplicy katechetycznej
Łąkie-punkt stały u gospodarza
Potulice Stare-punkt stały u gospodarza

Wykaz proboszczów poprzednio prasujących w parafii;
Ks.Bruno Kliche od 1925-10 IV 1940
Ks.Alojzy Prange w 1940
Ks.Hubert Seulz od 1940-1942 zginął na froncie
Ks.Hinz od 1943-10 X 1943
Ks.Wiktor Domachowski od 1943-1945
Ks.Szymon Lewicki od 1945-1946
Ks.Artur Marynowski od 1951-1952
Ks.Jan Wujek MSF od 1952-1973
Ks.Eugeniusz Trybyszewski MSF od 23 VIII 1973

Kapłani spoczywający na cmentarzu parafialnym;
Ks.Prof.Bruno Kliche-zm. 10 IV 1940

Powołania kapłańskie i zakonne z parafii:
Ks.Bernard Wacholz-archidiecezja wrocławska
Ks. dr Antoni Klóska-Koszalin, Seminarium Duchowe
S.Urszula Agnieszka Kacprzak-SS.Sercanki, Nowe Miasto.

Wizytacje biskupie:
12-13.X.1961-Bp Wilhelm Pluta
18-19.X.1970-Bp Wilhelm Pluta
3.X.1976-Bp Ignacy Jeż
25.X.1981-Bp Tadeusz Werno

Misje parafialne:
1948-Ks.Ks.Misjonarze św. Rodziny
1958-Ks.Ks.Misjonarze św. Rodziny
1970-Ks.Władysław Grzegorczyk i ks. Henryk Tetzlaff
1980-Ks.Henryk Tetzlaff i Ks.Jan Czarny

Kapliczki przydrożne:
Stara Wiśniewka-Matki Bożej, murowana z cegły, na wysokim cokole,
wzniesiona,poświęcona w 1978r.,ufondowana przez p. Józefa i Feliksa
Misiów.

Krzyże przydrożne:
Stara Wiśniewka (3)-2 drewniane, 1 metalowy, wzniesienie w 1946 r. przez mieszkańców wsi.
Nowa Wiśniewka-drewniany, wzniesiony w 1955r. przez p.Juliana Marchlewskiego.
Potulice-drewniany, wzniesiony w 1948 r. przez Jana Madej i M.Wolamin.
Huta-drewniany, wzniesiony w 1982 r. przez Jana Kucharskiego.
Nowe Potulice-drewniany, wzniesiony w 1984 r. przez Kacprzaka.
Łąkie-drewniany, wzniesiony w 1950 r. i 1984 przez E.Szopińskiego i Jana Łyszcza.

Cmentarz grzebalny-w Starej Wiśniewce-kościelny.

Księgi metrykalne-chrztów-od 1909 r.
ślubów-od 1946 r.
zmarłych-od 1946 r.

Kronika parafialna-jest prowadzona od 1952 r.

NA RATUNEK KOŚCIOŁOWI
Pospieszmy ratować najstarszy kościół na krajnie Złotowskiej-jedną z pereł pamiątek naszej przeszłości.

O wielkiej aktywności społeczeństwa Starej Wiśniewki informowaliśmy Państwa wielokrotnie.
niedawno podjęło ono kolejne wyzwanie;zebranie pieniędzy na odnowę jednego z najstarszych zabytków sakralnych na naszym terenie.Wraz z proboszczem Wiśniewskiej parafii,podpierając się autorytetem
dr.Aleksandra Jankowskiego historyka sztuki z Pracowni Badań Dokumentacji Zabytków w Bydgoszczy,
starają się dotrzeć do wszystkich ludzi,którym drogie są lokalna historia i dzieła sztuki.W związku z
tym wystosowali odezwę-apel który zamieszczony poniżej:
Do Instytucji,przedsiębiorców i osób prywatnych
Drodzy i Szanowni Państwo!
Kościół w Starej Wiśniewce jest najstarszą budowlą sakralną na ziemi Złotowskiej,
tak bardzo drogiej nie jednemu sercu.Drogą pamiątką z przeszłości naszego regionu jest nasza świątynia,
zbudowana przez naszych przodków w 1647 r.
Wszystkie tak liczne drewniane kościoły z tego okresu padły ofiarą wojen i pożarów lub zostały rozebrane na rzecz budowli nowych-murowanych.
Pozostał tylko ten jeden w Starej Wiśniewce.Aby przekazać ten cenny zabytek następnym pokoleniem naszej ziemi,przywrócić mu,w miarę możliwości,dawne piękno,wyeksponować dla coraz liczniejszych turystów,
potrzebne są środki na realizację tego przedsięwzięcia. Prosimy o odłożenie swojej cegiełki,
mniejszej lub większej, na ile stać serce i kieszeń.
Załączamy kalendarz parafialny z wizerunkiem kościoła i numerem konta
na rzecz renowacji kościoła:
SBL Zakrzewo 46 8944 0003 0000 2105 3000 0010.